نها نیوز – تەندروستی
به‌رزی فشاری خوێن یه‌كێكه له‌و گرفته باوانه‌ی ئێستا به‌شێك له هاوڵاتیان به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنن، زوو وه‌رنه‌گرتنی چاره‌سه‌ر هۆكاره بۆ مه‌ترسی توشبوون به جه‌ڵده‌ی دڵ و مێشك، ئەگەرچی چەند جۆرێک دەرمان بۆ کەمکردنەوەی فشاری خوێن هەیە، بەڵام دەشکرێت بەبێ دەرمان و بە چەند جۆرێک خواردن بە شێوەیەکی سروشتی بەرزی فشاری خوێن کەمبکرێتەوە.
بەرزە فشاری خوێن یەکێکە لە ھۆکارە سەرەکیەکانی نەخۆشیەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و دەبێتە ھۆی جەلتەی دڵ و مێشک یاخود خوێن بەربوونی خوێنبەرەکانی مێشک ، ئه‌گه‌ر له‌كاتی خۆیدا چاره‌سه‌ری وه‌رنه‌گرێت، لەئاینده‌دا دەبێتە ھۆی پەککەوتن و سستبوونی دڵ و گورچیلەکان ، هه‌ندێک جار ده‌بێتە هۆی خوێن بەربوون لە خوێن بەرەکانی چاو و کاریگەری نێگەتیڤی لەسەر تۆڕی چاو و دەماری چاو دەبێت .
لە زۆربەی حالەتەکاندا ھۆکاری سەرەکی بەرزی فشاری خوێن دیار نیە ( Essential Hypertension)، بەڵام چوونە ناو تەمەن و رەقبوونی خوێنبەرەکان دەبنە ھۆی بەرزی فشاری خوێن . هاكات ھۆکاری بۆماوەیش رۆلی خۆی ھەیە، بۆیه ئه‌گه‌ر كه‌سێك له خێزانێكدا بێت، كه فشاری خوێنیان هه‌یه،ئه‌گه‌ری تووشبوونی له خه‌ڵكانی تر زۆرتره. له‌پاڵ ئه‌مانه کۆمەلێک ھۆکاری تر ھەن، کە ئەگەری بەرزە فشاری خوێن زیاد دەکەن، وەک بەکارھێنانی بڕێکی زۆر لە خوێ ، خواردنەوەی ، کحول، جگەرە کێشان ، قەلەوی و وەرزش نەکردن.
بەرزە فشاری خوێن ھیچ نیشانەیەکی نیه، ھەر بۆیە بە کوژەری بێدەنگ دەناسرێت (silent killer). خەلکانێکی زۆر ھەن فشاری خوێنیان بەرزە بێئەوەی ھەستی پێبکەن ، بۆیە زۆر گرنگە خەلک چاودێری فشاری خوێنی خۆیان بکەن و لە ئەگەری بەرزی فشاری خوێن سەردانی دکتۆر بکەن . ئەگەرهاتوو فشاری خوێن زۆر بەرزبێتەوە بۆی ھەیە ھەندێک نیشانە درووست بکات وەک سەرئێشە، خوێن بەربوونی لووت ، گێژبوون ، سینگ ئێشان و دلەکوتێ.
به‌رزی فشاری خوێن یه‌كێكه له كێشه ته‌ندروستیه‌كان كه ئه‌گه‌ری جه‌ڵته‌ی دڵ و مێشك زیاد ده‌كات و ئه‌و كه‌سانه‌ی ئه‌م گرفته‌یان هه‌یه پێویسته زوو چاره‌سه‌ری پێویست وه‌ربگرن، له‌م بابه‌ته‌دا به لیستی ئه‌و خۆراكانه ئاشنا ده‌بیت كه توانای دابه‌زاندنی فشاری خوێنیان هه‌یه.
1- چه‌وه‌نده‌ر : یارمه‌تی کشانی بۆریه‌کانی خوێن ده‌دات و فشاری خوێن داده‌به‌زێنێت : باشتره به کاڵی یان به شێوه‌ی زه‌ڵاته بوێت یان به‌یانیان به شێوه‌ی شه‌ربه‌ت بخورێته‌وه.
2- ماسی سه‌لمۆن و ماکڕۆیڵ :ده‌وڵه‌مه‌ندن به مادده‌ی ئۆمێگا ( ۳ ) و ڤیتامین ( D ) که ڕێژه‌ی چه‌وری سیانی و کۆلیسترۆڵ و فشاری خوێن داده‌به‌زێنن و ڕێژه‌ی کۆلیستڕۆڵی باش به‌رز ده‌که‌نه‌وه.
3- فستق : ده‌بێته هۆی که‌م کردنه‌وه‌ی لێدانی دڵ و دابه‌زینی فشاری خوێن ، ڕۆژانه ( ۱۰ ـــ ۲۰ ) ده‌نکی لێ بخۆ به کاڵی یان سه‌وزی و بێ خوێ له نێوان ژه‌مه‌کان .
4- شه‌ربه‌تی هه‌نار :به شێوه‌ی به‌رده‌وام و رۆژانه یارمه‌تی دابه‌زینی فشاری خوێن ده‌دات.
5- زه‌یتی زیتون :پێویسته بۆ چێشت لێنان به‌کاربێت ، هه‌روه‌ها زه‌یتی که‌تان.
6- ئه‌و خۆراکانه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندن به پۆتاسێوم : وه‌ک سپێناخ و بڕۆکلی و که‌له‌رم و سڵق و کاهوو و جه‌رجیر و مۆز، چوونکه پۆتاسێوم یارمه‌تی دابه‌زینی ئاستی سۆدێوم ده‌دات له ڕێگه‌ی میزه‌وه و فشاری خوێن دادبه‌زێێت .
7- شکۆڵاته‌ی قاوه‌یی تۆخ یان ڕه‌ش : فشاری خوێن دادبه‌زێێت و ئه‌گه‌ری تووشبوون به نه‌خۆشیه‌کانی دڵ و خۆێنبه‌ره‌کان و جه‌ڵته که‌م ده‌کاته‌وه، به‌ڵام پێویسته که‌می بخورێت .
8- پرته‌قاڵ و گێزه‌ر و ئه‌ڤۆگادۆ و گوڵه‌به‌ڕۆژه و ده‌نکی که‌تان .