شوان عەباس بەدری
لە دوای یەک مانگ لە خۆپیشاندانەکانی وڵاتی بەنگلادیش و ڕاگەیاندنی بایکۆتی سەرتاسەری لەو وڵاتە دژ بە سەرکەوتنی شێخە حوسەینە لە هەڵبژاردنەکان و دانیشتنی لەسەر کورسی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی ئەو وڵاتە، دواجار خۆپیشاندەران توانییان کۆتایی بە دەسەڵاتی 20 ساڵەی ئەو ژنە سەرۆک وەزیرانە بێنن و ناچاری بکەن بە هێلیکۆپتەرێک کۆشکی سەرۆکایەتییەکەی بەرەو وڵاتی هیندستان جێبهیڵێت.
چیرۆکی خۆپیشاندانەکانی وڵاتی بەنگلادیش کە دواجار بەرەو تووندوتیژی و بایکۆتی سەرتاسەری پەلی هاویشت، لەمانگی کانوونی دەووەمی ئەمساڵەوە دەستی پێکرد، واتە لە دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لەو وڵاتە و خۆکاندید کردنی شێخە حوسەینە بۆ جاری چوارەم و بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکە لەلایەن حزبی بەنگلادیشی نیشتمانی کە گەورەترین حزبی ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکەیە، هەروەها گەراندنەوەی قبوڵکردنی تایبەت و پلەبەندی خوێندکاران بەمبەستی وەرگرتنیان لە کارە حکومی و فەرمانگەکانی دەوڵەت پریشکێکی تری ئاگرەکەی خۆپیشاندانەکانی ئەو وڵاتە بوو.
بەتایبەتیش کە لە بەنگلادیش 18 ملیۆن گەنجی بێکار و دەرچووی زانکۆ هەیە و لە سەرەتای مانگی تەمووز گروپی خوێندکارانی دژ بە جیاکاری لە دژی ىڕیارەکانی حکومەتەکەی شێخە حوسەینە داوای خۆپیشاندان و بایکۆتی سەرتاسەرییان لە وڵات کرد و دواجار بە هۆی بەکارهێنانی هێزی مەرگبار لەلایەن پۆلیس و خوێندکارانی پاڵپشتی حکومەت، لە ماوەی خۆپیساندانەکاندا زیاتر لە 300 خۆپیشاندەر کوژران و ئەمەش تووڕەیی خەڵکی بەرامبەر بە شێخە حوسەینە زیاتر کرد.
خۆپیشاندەران بە مەبەستی رووخاندنی دەسەڵاتی شێخە حوسەینە داوایان دەکرد هاووڵاتییان باج و پارەی ئاو و کارەبا و خزمەتگوزارییەکان نەدەن و هەموو ئاڵۆگۆریکی دراو لە دەرەوەی وڵاتەوە بۆ ناوەوەوە بە پێچەوانەوە ڕابگرن.
بۆ یەکەمین جار شێخە حوسینە لە ساڵی 1996 توانی لە هەڵبهاردنەکانی وڵاتەکەی سەرکەوتن بەدەستبهێنێت و تا ساڵی 2001 حوکمی بەنگلادیش بکات، هەروەها دواتر لە ساڵی 2009 تا ڕووخاندنی دەسەڵاتەکەی لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە لە ساڵی 2024 لەسەر کورسی حوکمی وڵاتەکە مایەوە و سەردەمی حوکمڕانییەکەی بە ماوە درێژترین سەردەمی حوکمرانی سەرۆک وەزیرانێک لە جیهاندا دەناسرێت.
بە پێی ڕاپۆرتە ناوخۆییەکانی وڵاتی بەنگلادیش لە سەردەمی  شێخە حوسەینە لە رووی ئازادی و دیموکراسییەوە پاشکەشەیەکی زۆری کردبوو و بە ئاگر و ئاسن حوکمی وڵاتەکەی دەکرد، ئەم ژنە حوکمڕانەی وڵاتی بەنگلادیش کە کچی موجیب ئەلرەحمان دامەزرێنەر و یەکەمین سەرۆکی بەنگلادیشە کە باوکیشی هەروەک خۆی بۆ ماوەی چەند ساڵێک حوکمڕانی ئەو وڵاتەی کرد بەڵام دواتر لەبەر خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتەکانی لە ساڵی 1975 ژمارەیەک ئەفسەری سەربازی وڵاتەکەی بەتانک چوونە ناو کۆشکی سەرۆکایەتییەکەی و موجیب ئەلرەحمان و هەموو ئەندامانی خێزانەکەی جگە لە دوو کچەکەی کە لەو سەردەمە بە سەردانێک لە ئەڵمانیای رۆژئاوا بوون کووشت. دواجار لە پێنجی ئابی 2024 کۆتایی بە دەسەڵاتەکەی هێنرا و لەبەر تووندووتیژییەکانی لە ماوەی حوکمڕانییەکەی، جۆزێف بۆریل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا داوای ڵێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتی و بەدواداچوونی کرد بۆ سەردەمی حوکمرانی و قوربانیانی حوکمرانییەکەی.
جێی ئاماژەیە وڵاتی بەنگلادیش لە ساڵی 1972 سەربەخۆیی خۆی لە پاکستان وەرگرت و لە دوای وەگرتنی سەربەخۆیی وڵاتەکە چەندین ئاڵۆزی و گرژی جۆراوجۆری بە خۆیەوە بینی، بۆ نموونە لە ساڵی 1972 پارتی چەپی بەنگلادیشی بە مەبەستی دامەزراندنێکی سیسیتمێکی مارکسیستی لە دژی حکومەتەکەی شێخ موجیب ئەلرەحمان چەکییان هەڵگرت و دواتر بە تووندترین شێوە سەرکووتکران، هەروەها برسێتییەکەی ساڵی 1974ی بەنگلادیش کە بووە هۆی گیان لەدەستدانی 70 هەزار هاووڵاتیی ئەو ووڵاتە یەکێکی ترە لە نەهامەتییەکانی بەنگلادیش، هەر لەو ساڵەشدا شێخ موجیب ئەلرەحمان بە بڕیارێک هەموو پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی وڵاتەکەی قەدەغە کرد، تا لە ساڵی 1975 ژمارەیەک فەرماندەی سەربازی بە تانک دەستییانگرت بەسەر کۆشکی سەرۆکایەتی ووڵاتەکە و موجیب ئەلرەحمان و سەرجەم ئەندامانی خێزانەکەیان جگە لە دوو کچەکەی کە لەو سەردەمە بە سەردانێک لە ئەڵمانیای رۆژئاوا بوون کووشت.
هەروەها هەڵگەڕانە سەربازییەکەی زیا ئەلرەحمان لاپەرەیەکی مێژوویی تر لە ناو دەفتەری ڕووداوە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی ئەو بەنگلادیش پێک دەهێنێت، زیا لە ساڵی 1975 تا 1981 دەسەڵاتێکی دیکتاتۆری لەو ووڵاتە چەسپاند و دواتر لە ساڵی 1981 بە پیلانێک تیرۆر کرا.