کاریگەریی کۆبوونەوەی پێنج قۆڵی عەممان

ڕۆژی (9/3/2025)، ڕۆژێک پێش ئیمزاکردنی ڕێککەوتننامەی نێوان حکومەتی سووریاو هەسەدە (10/3/2025)؛ لەعەممانی پایتەختی ئەردەن، کۆبوونەوەیەکی یەک ڕۆژیی تایبەت بەسووریاو وڵاتانی دراوسێی سووریا سازدرا، بە بێ بەشداریی ئیسرائیل.

بەشدارانی کۆبوونەوەکە بریتیبوون لەوەزیرانی دەرەوە، بەرگری، سەرۆکایەتیی ئەرکانی سوپاو لێپرسراوانی دەزگای هەواڵگریی سووریا، توورکیا، عێراق، ئەردەن، لوبنان.

لەو کۆبوونەوەیەدا، بەشداربووان گفتوگۆو ئاڵوگۆڕی بیروڕایان لەسەر چەندین دۆسیەو کایەو بابەتی هاوبەش کردوە، تیایدا چەندین ڕێگەو میکانیزمیان بۆ هەماهەنگی و هاوکاری و کاری هاوبەش؛ لەکایەکانی بەرەنگاربوونەوەی دیاردەی تیرۆر، مادە بێهۆشبەرەکان، بەقاچاخبردنی چەک و تەقەمەنی، پاراستن و تۆکمەکردنی ئاسایشی سنوورەکان؛ لەنێوان وڵاتانی بەشداربوو دەستنیشانکردوەو لەبەیاننامەی کۆتایی کۆبوونەوەکەدا؛ لەیانزە خاڵی چڕدا ئاماژەیان پێکردوە.

خاڵە گرنگەکانی بەیاننامەکە

لەناو ئەو یانزە خاڵەدا؛ پێنج خاڵ بەڕاستەوخۆو هەندێک لەخاڵەکانی تریش بەناڕاستەوخۆو بەلاوەکی؛ لەڕووی پابەندبوون بەجێبەجێکردن، لەلایەن خودی حکومەتی سووریاوە؛ پەیوەستە بەپێگەی جیۆپۆلەتیکی قەوارەی فەرمانڕەوایی هەسەدە، کە بە(خۆبەڕێوەبەری دیموکراسیی هەرێمی باکوورو ڕۆژهەڵاتی سووریا) ناسراوەو خاوەنی سوپایەکی بەهێزو تۆکمەو گەورەیەو زۆرینەی ناوچەکانی سنووری عێراق و سووریا، لەژێر دەسەڵاتی ئەم هێزەدایەو بەبێ ڕەزامەندی و بەشداری و ڕۆڵی پراکتیکیی ئەم هێزە؛ ئەستەمە حکومەتی سووریا، بتوانێت خاڵە گرنگ و بنەڕەتیەکانی ناو بەیاننامەکە جێبەجێبکات، بەتایبەتی خاڵەکانی یەکەم، دووەم، چوارەم، پێنجەم و شەشەم؛ کە تایبەتن بەپاراستنی یەکێتیی خاکی سووریا، چەسپاندنی ئاسایش، داڕشتنی دەستوورێکی نوێ، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، کۆنترۆڵکردنی سنوورەکان؛ لەبەردەم تیرۆرو تاوانی ڕێکخراو، بەقاچاخبردنی چەک و تەقەمەنی، بازرگانیی مادە بێهۆشبەرەکان، هاوکات خاڵەکانی حەوتەم و نۆیەم و دەیەمیش؛ پێویستیی بەپشتیوانیی هەسەدە هەیە.

سەرۆک کۆماری سووریا؛ درکی بەوە کردوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو بەیاننامەیە؛ پێویستیی بەپشتیوانی و هاوکاری و بەشداریی هەسەدە هەیە؛ بۆیە بەپێویستی ئەزانێت پەلەبکات و ڕێککەوتننامەی لەگەڵ ئیمزا بکات.

بەدەر لەکاریگەریی کۆبوونەوەی عەممان، ئەتوانین چەندین هۆکارو پاڵنەری تری خۆیی و تایبەتیی دیارو کاریگەر دیاریبکەین، بۆ لێکنزیکبوونەوەو ئیمزاکردنی ڕێککەوتننامە، لەنێوان (ئەحمەد شەرعی)ی سەرۆک کۆماری سووریاو (مەزلوم عەبدی)ی فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکراسی.

هۆکارو پاڵنەرە خۆیی و تایبەتەکانی (حکومەتی سووریا)

1- خۆبەدوورگرتن لەشەڕکردن لەگەڵ هەسەدە؛ کە خاوەنی هێزێکی گەورەو تۆکمە، مەشقپێکراوو بەئەزموون، پڕچەک و خاوەن چەکی قوورس و وێرانکەرە، بەتایبەتی پاش لەبەرچاوگرتنی شەڕی بەرگریی و خۆڕاگری و ئازایانەی هەسەدە؛ لەبەرامبەر (سوپای نیشتمانیی سووریا)ی بریکارو کرێگرتەی توورکیا؛ کە لە(30/11/2024)ەوە، بەپشتیوانی و هاوکاریی سوپاو هێزی ئاسمانی ی توورکیا؛ بەردەوامن لەهێرشکردنە سەر (بەنداوی تشرین)و ناوچەکانی دەوروبەری و شکستیان هێناوە.

2- (شەرع) لەچوارچێوەی پەیامە نوێکانیدا؛ بانگەشە بۆ پێکەوەژیانی ئاشتی و فرەیی و مافی پێکهاتەو کەمایەتیەکان لەسووریادا ئەکات، نایەوێت بکەوێتە بەردەمی ڕەخنەو سەرزەنشتکردن و دابەزینی ئاستی متمانەپێکردن؛ بەپەیام و بەڵێنەکانی.

3- لەدوای ڕووداوەکانی ڕۆژانی ڕابردووی ناوچەی عەلەوینشینەکان لەکەناراوەکانی ڕۆژئاوای سووریاو بەهۆی قوربانیی زۆری هاووڵاتیانی مەدەنی و بێتاوان، لەسەر دەستی هێزەکانی حکومەتی سووریا؛ (شەرع) ڕووبەڕووی فشارو گووشاری دەرەکی بووەتەوە، ترسی هەیە ئەو ڕەوشە زیاتر تەشەنەبسەنێت و بگاتە ناوچەکانی باکوورو ڕۆژهەڵاتی فورات؛ کە ناوچەی فەرمانڕەوایی هەسەدەیەو لەدەرەنجامدا ببێتە هۆی دەستتێوەردانی دەرەکی، لەڕەوشی ناوخۆی سووریا.

4- لیژنەی ئامادەکاریی دیالۆگی نیشتمانیی سووریا، بۆ سازدانی کۆنگرەیەکی نیشتمانی، کە ئامانج لێی بریتیبوو لەئامادەکردنی گەڵاڵەنامە بۆ چەندین بابەت و کایەی  بنەڕەتیی پەیوەست بەسیستەمی فەرمانڕەوایی نوێ، لەناویاندا داڕشتنی دەستوورێکی تازە، کە لە(12/2/2025)دا لەلایەن سەرۆکی سووریاوە دەستنیشانکرابوون و لەشەش ئەندامی عەرەبی سووننەو یەک ئەندامی مەسیحی پێکهاتبوو، کوردو دروز و عەلەویان لێ بێبەری کردبوو؛ هاوکات لەکۆبوونەوەکانیاندا لەگەڵ هاووڵاتیانی سووریا؛ شارو شارۆچکەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدەیان نادیدەو فەرامۆشکردبوو؛ هەروەها لەکۆنگرەکەشدا کە ڕۆژی (25- 26/2/2025) لەدیمەشق سازدرا، بێ بەریانکردن لەبەشداریکردن.

جێی ئاماژەیە بەم ڕەفتارە (شەرع)، ڕووبەڕووی پرسیارو ڕەخنەو ناڕەزایی زۆر، لەناوەوەو لەدەرەوەی سووریا بووەوە؛ پێئەچێت ناوبراو لەژێر گوشاردا، ویستێکی لادروست بووبێت بۆ ئیمزاکردنی ئەو ڕێککەتننامەیەو قەرەبووکردنەوەی ئەم کەلێن و خەوشە گەورەیە ، لەناو پرۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی سووریای نوێدا، کە ناکۆک و دژبەیەکە؛ لەگەڵ پەیام و بەڵێنەکانی.

5- هەرچەندە لەساڵی (٢٠١٧)ەوە، ئیسرائیل لەڕێگەی ڕۆکێت و ئاسمانەوە ڕۆڵی گرنگی گێڕا، لەلاوازکردن و هەرەسهپێهێنانی سیاسی و سەربازیی (بەشار ئەسەد)؛ بەبەرژەوەندیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، بەڵام لەبەر بێ متمانەیی و ترس؛ لەپێشینەو ئاراستەی کارکردنی ڕابردووی (شەرع) و هێزەکەی و هێز و گرووپە سەلەفیستە جیهادیەکانی تر لەسووریاو  لەپێناوی دابینکردنی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی؛ چەندین هەنگاوی ناوە؛ چ بەلەشکرکێشی بۆ سەر ناوچە سنووریەکانی سووریاو لوبنان، چ بەزەبروەشاندنی ئاسمانی؛ لەژێرخانی سەربازیی سووریا، چ بەلێدوانەکانی بۆ بەرگریکردن لەدروزو کورد، چ بەهێرشەکانی بۆ سەر فەرمانڕەوایانی نوێی سووریاو لەقەڵەمدانیان بەتیرۆریست؛ (شەرع)ی خستۆتە بەردەم کاردانەوەو تاقیکردنەوەیەکی دژوارو قوورس، ناچاریکردوە بۆ خۆبەدوورگرتن لەپێدانی پاساوو بیانوو؛ بۆ دەستتێوەردانی زیاتری ئیسرائیل، لەپاراستن و داکۆکی لەکەمایەتیەکان و بەرگرتن پێی؛ هەنگاو بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ کوردو کەمایەتیەکان بنێت.

6- دوای ڕووداوەکانی ڕۆژانی ڕابردووی ناوچەی عەلەوینشینەکان، حکومەتی سووریا گومانی ئەوەی هەیە، کە بەشێک لەهێزو دەسەڵاتدارانی شیعەی عێراق و حکومەتی ئێران؛ دەستتێوەردان و پشتیوانی و هاوکاریی سەربازیان، پێشکەشی ژمارەیەک لەفەرماندە عەلەویەکانی پێشووی سوپای سووریا کردووە.

بۆ ڕەواندنەوەی ئەو مەترسیەو بەرگرتن بەدرێژێپێدان بەناردنی کۆمەک و هاوکاری بۆ گرووپە یاخیبووەکانی پاشماوەی سوپای سووریای پێشوو؛ حکومەتی سووریا پێویستی بەکۆنترۆڵکردن و توندوتۆڵکردنی سنوورەکان، لەگەڵ عێراق و لوبنان هەیە؛ بۆ ئەمەش ناچارن لەگەل هەسەدە پێکبێن؛ چونکە سنوورێکی بەرفراوانی سووریا لەگەڵ عێراق؛ لەژێر دەسەڵاتی هەسەدەدایە.

جێی ئاماژەیە پێشبینی ئەکرێت (شەرع)، هەنگاو بنێت و دەستپێشخەری بکات، بۆ پێکهاتن لەگەڵ دروزو عەلەویەکانیش.

7- لەهەفتەکانی ڕابردوودا؛ بەتایبەتی لەدوای بێبەریکردنی کوردو دروزو عەلەویەکان؛ لەلیژنەی ئامادەکاریی دیالۆگی نیشتمانیی سووریاو کۆبوونەوەکانیان، هەندێک جموجۆڵ و دیدارو دەستپێشخەری، لەنێوان ئەو پێکهاتە پەراوێزخراوانەدا سەریهەڵدا و دروستبوو، بەتایبەتی لەنێوان کوردو دروز، ئەمە بووە زەنگێکی هۆشداریی بۆ (شەرع)؛ ناوبراو ئەیەوێت بەری پێبگرێت و ئابڵۆقەی بدات، پێئەچێت ئەم هۆکارەش کاریگەری هەبێت بۆ پاڵپێوەنان؛ بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ هەسەدە.

8- هەروەک (شەرع) لەلێدوانێکی تازەیدا ڕایگەیاند؛ حکومەتی تازەی ئەمریکا؛ هیچ هەنگاوو دەستپێشخەریەکی بۆ نزیکبوونەوەو هاوکاری و مامەڵەکردن، لەگەڵ حکومەتی نوێی سووریا نەنواندوە؛ بگرە لەهەفتەکانی ڕابردوودا، چەندینجار لێپرسراوانی ئەمریکا؛ لێدوانی توندو نەخوازراویان، لەدژی حکومەتی نوێی سووریا دەربڕیوەو وەکو خاوەن پێشینەی تیرۆرو خوێنڕیژ ناساندویانن، بەتایبەتی لەلایەن سەرۆکی دەزگای هەواڵگری ئەمریکا، ئەمە لەکاتێکدا بەپێچەوانەی خواستی ئەوان، حکومەتی تازەی ئەمریکا بەردەوامە لەدرێژەدان بەهاوکاری و پشتیوانیی هەسەدەو چەند جارێکیش؛ هاوسۆزی و پشتیوانیی خۆیان؛ بۆ داکۆکی لەکوردو پێکهاتەکانی تر دەربڕیوە.

پێئەچێت لەخوێندنەوەو لەتێگەیشتنی (شەرع)دا، (دۆنالد ترامپ)ی سەرۆکی ئەمریکا بەکاریگەری و فشاری ئیسرائیل و لوبی جوو لەئەمریکا؛ جیاوازتر لەئەزموونی قۆناغی (2017 - 2021)ی فەرمانڕەوایی یەکەمی؛ پەیوەندیەکی گەشەسەندوو و مامەڵەیەکی دروست، لەگەڵ هەسەدەو کێشەی کورد بکات و ئەم تێگەیشتنەش ڕۆڵی هەبووبێت،  لەپاڵپێوەنان بە(شەرع)؛ بۆ پێکهاتن لەگەڵ هەسەدە .

پاڵنەرو هۆکارە خۆیی و تایبەتەکانی (هەسەدە) 

1- زیاتر لەسێ مانگە؛ هەسەدە کەوتۆتە بەردەمی هێرش و پەلاماری سوپای نیشتمانیی سووریاو تۆپخانەی قوورس و هێزی ئاسمانیی توورکیا، لەلایەکی تریش کەوتۆتە ژێر فشارو گووشاری سیاسی و ئابلۆقەی توورکیاو حکومەتی نوێی سووریا، لەلایەکی تریش پاشماوەکانی داعش؛ کەوتونەتەوە خۆڕێکخستنەوەو جموجۆڵ، لەناوچەکانی ژێر ڕکێفی هەسەدە، لەکاردانەوەدا سەرکردایەتیی هەسەدە؛ دانوستاندن و پێکهاتن لەگەڵ حکومەتی ناوەند لەدیمەشق؛ بەپێویست ئەزانن بۆ ڕاگرتنی ئەو پەلامارو هێرشانە.

2- زیاتر لەنیوەی پێکهاتەی هێزەکانی هەسەدە؛ لەعەرەب و مەسیحی وتوورکمان پێکهاتوون، هەروەها خاکی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە؛ ڕووبەرێکی فراوان و کراوەیەو زیاتر لەسێ یەکی خاکی سووریا پێکئەهێنێت، بەشێکی زۆری شارەکانی دێرەلزورو ڕەقە لەپێکهاتەی عەرەبی سووننەن، ئەمە سەرەڕای بوونی ڕێژەیەکی بەرچاو لەعەرەبی سووننە؛ لەسنووری حەسەکەو لەناو شارۆچکە کوردیەکانی تردا.

ئەم دوو هۆکارە لەڕابردوودا بووبوونە هۆکاری بەهێزبوون و باڵادەستبوونی هەسەدە؛ بەڵام لەم قۆناغەدا کە مەترسیی تەسەنەسەندنی شەڕی ناوخۆو تایەفەگەریی لەناو سووریادا هەیە، درک ئەکرێت بەپیلانگێڕی، بەجۆشدان و هاندان و پاڵپێوەنانی دەمارگیریی نەتەوەیی و جوگرافی، ململانێی ئایینزایی و تایەفەگەری؛ کار بۆ بەردەوامی و تەشەنەپێسەندنی ئەو شەڕە بکرێت و تیایدا کوردو هەسەدە، بکرێنە ئامانجی یەکەم.

جێی ئاماژەیە لەئەگەری بەردەوامی و تەشەنەسەندنی ئەو شەڕەدا؛ پێکهاتەو ڕیزەکانی هەسەدەو ناوچەی فەرمانڕەواییەکەی؛ ئەکەوێتە بەردەمی هەڕەشەو مەترسیی لێکترازان و جیابوونەوە.

شایەنی باسە لەڕابردوودا هەوڵ و دەستتێوەردانی لەو جۆرە؛ لەلایەن توورکیاو داعش و هێزی ترەوە ڕوویداوە، بۆیە سەرکردایەتیی هەسەدە؛ لەدرککردن بەم هەڕەشەو مەترسیە گەورەیە، هەوڵئەدات خۆی بەدووربگرێت لەتێوەگلان بەشەڕی ناوخۆ، لەم پێناوەشدا دروشمی ئاشتی و ئاسایش و پێکهاتن؛ لەگەڵ حکومەتی ناوەند بەپێویست ئەزانێت.

3- هەسەدە بەپێکهاتن لەگەڵ حکومەتی ناوەند؛ لەلایەک ئەوێت هەڵوێست و ڕەفتاری توندو دوژمنکاریی توورکیا، لەدژی خۆی خاوبکاتەوە، هاوکات لەلایەکی تر ئەیەوێت تۆمەتی جیابوونەو و پارچەپارچەکردنی سووریا لەکۆڵ خۆی بکاتەوە، هەروەها بەم هەنگاوە؛ سەنگ و سەداو کاریگەریی بانگەوازی ئاشتیی (عەبدوڵڵا ئۆچەلان)، لەناو توورکیاو سووریادا بەهێزتر بکات.

4- (عەبدی)ی فەرماندەی هەسەدە، بەپێکهاتن و ئیمزاکردنی ڕێککەوتننامەیەک لەگەڵ (شەرع)ی سەرۆکی کۆماری سووریا، توانی بۆ یەکەمجار لەسووریاو لەکوردستانی ڕۆژئاوا؛ نەتەوەی کورد بکاتە خاوەنی دەستکەوت و دۆکیۆمێنتێکی نەتەوەیی مێژوویی گرنگ و ڕاگەیەندراو، کە لەناوخۆی سووریاو لەئاستی ئقلیمی و جیهانیدا؛ دەنگ و سەدایەکی گەورەی دایەوەو پشتگیریی بەرفراوانی لەئاستی میللی و ناوخۆیی سووریاو دەرەکیدا بەدەستهێنا، تیایدا بۆ یەکەمجار لەسەر بەرزترین ئاستی دەسەڵاتی سیستەمی فەرمانڕەوایی دەوڵەتی سووریا؛ کە بریتیە لەسەرۆک کۆمار، دانپیانرا بەهاوبەشیی نەتەوەی کورد لەدەوڵەتی سووریادا، شانبەشانی سەلماندنی مافی هاووڵاتیبوونی هەموو تاکیکی کورد؛ وەکو هەموو هاووڵاتیە سووریەکانی تر.